การล้างจมูกด้วยน้ำเกลือสะอาด เป็นการรักษาเสริม (Adjunctive therapy) ที่ได้รับความนิยมในปัจจุบัน ร่วมกับการใช้ยารับประทาน และ/หรือ ยาพ่นจมูก เพื่อช่วยบรรเทาอาการ คัดจมูก คันจมูก จาม น้ำมูกไหล ในผู้ป่วยที่มีปัญหาดังกล่าว ซึ่งรูปแบบการใช้น้ำเกลือ ก็มีให้เลือกมากมาย ไม่ว่าจะเป็น น้ำเกลือพ่นล้างจมูก, สเปรย์ละอองพ่นจมูก และแบบน้ำเกลือหยอดจมูก
น้ำเกลือสะอาดสำหรับสวนล้าง (Irrigation)
น้ำเกลือสะอาดที่เรานำมาใช้ล้างจมูก คืออะไร ?
น้ำเกลือสะอาดที่เรานำมาใช้ล้างจมูกนั้น โดยทั่วไปมักเป็นน้ำเกลือที่มี ความเข้มข้น 0.9%-3.0% NaCl โดยทั่วไปน้ำเกลือที่เราพบได้บ่อย คือ 0.9% NaCl หมายความว่า น้ำเกลือที่มีเกลือ 0.9 กรัม (g) ละลายอยู่ในสาระลายปริมาตรทั้งหมด 100 มล. (mL) ซึ่งน้ำเกลือ 0.9% NaCl นั้นถือว่าเป็นน้ำเกลือที่มีความเข้มข้นเท่ากันกับภายในเซลล์ร่างกายของมนุษย์ (Isotonic) ในขณะที่น้ำเกลือที่มีความเข้มข้นมากกว่า 0.9% NaCl จะถือว่าเป็นน้ำเกลือที่มีความเข้มข้นสูงกว่าภายในเซลล์ร่างกายของมนุษย์ (Hypertonic)
น้ำเกลือที่น้ำมาใช้ล้างจมูก นอกจากจะมีความเข้มข้นให้เลือกมากมาย ก็จะต้องมีคุณสมบัติบางประการที่ทำให้น้ำเกลือนั้นเป็นน้ำเกลือสะอาด และนำมาใช้กับร่างกายมนุษย์ได้ ซึ่งได้แก่
- ผ่านการทำให้ปราศจากเชื้อ ณ อุณหภูมิสูง (High temperature sterilization)
- ไม่มีสารก่อไข้ (Pyrogen free)
- ไม่ใส่วัตถุกันเสีย (No preservative)
- ผงเกลือที่นำมาใช้เป็นมาตรฐานเดียวกับการใช้ผลิตยารับประทาน
น้ำเกลือสะอาดแบบสวนล้าง และ ผงเกลือที่ต้องผสมน้ำสะอาดก่อนใช้งาน
น้ำเกลือสะอาดที่นำมาใช้ล้างจมูก มีรูปแบบไหนบ้าง
น้ำเกลือสะอาดที่นำมาใช้ล้างจมูกนั้นทั่วไปจะมี 2 รูปแบบ
- น้ำเกลือสำเร็จรูปพร้อมใช้งาน ซึ่งแบ่งได้เป็นหลายประเภท ได้แก่
- น้ำเกลือสะอาดที่ใช้สำหรับสวนล้าง (Irrigation)
- น้ำเกลือสะอาดที่ใช้สำหรับฉีด (Injection)
- น้ำเกลือสะอาดที่เป็นรูปแบบสเปรย์ละอองพ่นจมูก
- ผงเกลือสะอาด ที่ต้องนำมาผสมน้ำสะอาดก่อนใช้งาน ซึ่งสามารถเลือกผสมตามความเข้มข้นที่ต้องการได้ (Isotonic หรือ Hypertonic)
น้ำเกลือสะอาด ช่วยบรรเทาอาการคัดจมูก คันจมูก น้ำมูกไหล จาม ได้จริงหรือ ?
การล้างจมูกด้วยน้ำเกลือสะอาดนั้น ปัจจุบันถือว่าเป็นการรักษาเสริม (Adjunctive therapy) โดยใช้ร่วมกับการรักษาหลักของโรคทางระบบโพรงจมูก เพื่อให้ได้ผลลัพธ์ในการรักษาที่ดีขึ้น
โรคทางระบบโพรงจมูกที่มีการใช้การล้างจมูกด้วยน้ำเกลือสะอาดร่วมกับการรักษาหลัก ได้แก่ โรคจมูกอักเสบจากภูมิแพ้ (Allergic rhinitis) และโรคไซนัสอักเสบจากการติดเชื้อ (Rhinosinusitis) ทั้งในระยะเฉียบพลัน (Acute) และระยะเรื้อรัง (Chronic)
จากการศึกษาพบว่าการล้างจมูกด้วยน้ำเกลือสะอาดร่วมกับการใช้การรักษาหลัก มีประโยชน์เมื่อเทียบกับการใช้การรักษาหลักเพียงอย่างเดียว ดังนี้
- ช่วยบรรเทาอาการคัดจมูก, คันจมูก, จาม, น้ำมูกไหล และอาการไอจากน้ำมูกไหลลงคอ ได้จริง
- ช่วยลดปริมาณสารสื่ออักเสบ และภูมิแพ้ในโพรงจมูกได้ เช่น Histamine, Leukotriene และ Prostaglandin
- ช่วยลดระยะเวลาและปริมาณการใช้ยาแก้แพ้ (Antihistamine) ในผู้ป่วยโรคจมูกอักเสบจากภูมิแพ้
- ช่วยลดระยะเวลาและปริมาณการใช้ยาปฏิชีวนะ (Antibiotics) และยาสเตียรอยด์รูปแบบพ่นจมูก (Intranasal steroid) ในผู้ป่วยโรคไซนัสอักเสบจากการติดเชื้อ
- ผู้ป่วยมีคุณภาพชีวิต (Quality of life) ดีขึ้น
น้ำเกลือสะอาดที่ใช้สำหรับฉีด (Injection) สามารถนำมาใช้หยดจมูกสำหรับเด็กเล็ก หรือเด็กที่ยังไม่สามารถสั่งน้ำมูกเองได้
ประสิทธิภาพของน้ำเกลือข้างต้น พบได้ในทั้งน้ำเกลือทั้ง 2 ความเข้มข้น โดยน้ำเกลือที่เป็น Hypertonic จะมีประสิทธิภาพสูงกว่าน้ำเกลือ Isotonic
นอกจากนั้นในกรณีที่ผู้ป่วยมีการใช้ยาพ่นจมูก การล้างจมูกด้วยน้ำสะอาดก่อนการพ่นยา จะทำให้ตัวยาสัมผัสกับผิวหนังในโพรงจมูกได้มากขึ้น และทำให้ยาออกฤทธิ์ได้ดีขึ้น
น้ำเกลือสะอาด มีกลไกการบรรเทาอาการในโพรงจมูกอย่างไร
จากประโยชน์ข้างต้น หลายคนคงสงสัยว่าน้ำเกลือนั้นมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร ถึงมีประสิทธิ์ภาพเยอะมากมาย โดยกลไกที่น้ำเกลือสะอาดออกฤทธิ์บรรเทาอาการในโพรงจมูกนั้น ปัจจุบันยังไม่ทราบแน่ชัด แต่คาดว่าเกิดจากหลายสาเหตุ ได้แก่
- ชำระล้างสารคัดหลั่งภายในโพรงจมูก จากการฉีดน้ำเกลือสวนล้างเข้าภายในโพรงจมูกโดยตรง
- ชำระล้างสารสื่ออักเสบ และภูมิแพ้ในโพรงจมูก
- ชำระล้างฝุ่นละอองภายในโพรงจมูก ซึ่งเป็นสาเหตุกระตุ้นให้เกิดอาการแพ้ในผู้ป่วยโรคภูมิแพ้
- ลดอาการบวมในเยื่อบุโพรงจมูก โดยการดึงน้ำออกจากเซลล์ภายในโพรงจมูก
- เพิ่มการทำงานของขนกวัด (Cilia) ภายในโพรงจมูก ช่วยให้ขนกวัดกำจัดสิ่งสกปรกและน้ำมูกได้ดีขึ้น
- ช่วยกำจัดสะเก็ดเลือดและเศษเนื้อตายในโพรงจมูก กรณีจมูกเป็นแผล หรือได้รับการผ่าตัดโพรงจมูก
อาการข้างเคียงจากการล้างจมูกด้วยน้ำเกลือสะอาด
อาการข้างเคียงจากการล้างจมูกด้วยน้ำเกลือสะอาดนั้น สามารถพบได้ โดยอาการข้างเคียงเป็นอาการที่ไม่ได้มีความรุนแรง และส่วนใหญ่ผู้ป่วยมักจะทนต่ออาการข้างเคียงได้ โดยพบว่าผู้ป่วยที่ล้างจมูกด้วยน้ำเกลือที่เป็น Hypertonic จะพบอาการข้างเคียงได้มากกว่าน้ำเกลือ Isotonic อาการข้างเคียงที่อาจพบได้นั้น ได้แก่
- รู้สึกระคายเคืองบริเวณโพรงจมูก
- รู้สึกแสบร้อนบริเวณโพรงจมูก
- พบอาการปวดจมูก และปวดหูได้ (พบน้อย)
- เลือดกำเดาไหล (พบน้อย)
ใครล้างจมูกด้วยน้ำเกลือสะอาดได้บ้าง ?
การล้างจมูกด้วยน้ำเกลือสะอาด มีการศึกษาตั้งแต่ในเด็กอายุ 3 สัปดาห์ จนถึงผู้สูงอายุ พบว่ามีความปลอดภัย โดยในเด็กเล็กนั้นแนะนำใช้เป็นรูปแบบสเปรย์ละอองพ่นจมูก หรือน้ำเกลือหยดจมูก ในขณะเด็กที่สามารถสั่งน้ำมูกได้เองจนถึงผู้ใหญ่ สามารถใช้น้ำเกลือได้ทุกรูปแบบ โดยแบบที่มีประสิทธิภาพมากที่สุดจะเป็นแบบฉีดสวนล้างเข้าไปในจมูกเลย
ผู้ป่วยตั้งครรภ์ที่มีอาการของโรคจมูกอักเสบจากภูมิแพ้ ยังไม่พบการศึกษาถึงความปลอดภัยในผู้ป่วยกลุ่มนี้ แต่ในทางปฏิบัติมีการใช้น้ำเกลือสะอาดล้างจมูกในผู้ป่วยตั้งครรภ์กลุ่มนี้บ้าง ดังนั้นผู้ป่วยตั้งครรภ์ควรปรึกษาแพทย์ก่อนการใช้น้ำเกลือสะอาดล้างจมูก เพื่อความปลอดภัยของผู้ป่วยและทารกในครรภ์
ผู้ป่วยที่ได้รับการผ่าตัด-ซ่อมแซมโพรงจมูก ยังไม่พบการศึกษาถึงความปลอดภัยในผู้ป่วยกลุ่มนี้ ดังนั้นผู้ป่วยที่ได้รับการผ่าตัด-ซ่อมแซมโพรงจมูกควรปรึกษาแพทย์ก่อนการใช้น้ำเกลือสะอาดล้างจมูก เพื่อความปลอดภัยของผู้ป่วย
อุปกรณ์ในการล้างจมูกด้วยน้ำเกลือสะอาดมีอะไรบ้าง
อุปกรณ์เบื้องต้นในการใช้ล้างจมูก
- น้ำเกลือสะอาดสำหรับสวนล้าง หรือผงเกลือสะอาดที่ต้องนำมาผสมน้ำสะอาดก่อนใช้งาน
- น้ำสะอาด (กรณีที่ใช้ผงเกลือ)
- แก้วน้ำ หรือภาชนะสำหรับแบ่งใส่น้ำเกลือสะอาด
- Syringe หรือ ขวดบีบล้างจมูก
- อ่างน้ำ หรือภาชนะรองรับน้ำเกลือที่ไหลออกจากจมูก
- ผ้าเช็ดหน้า หรือกระดาษทิชชู่
- จุกล้างจมูก (ถ้ามี)
- ลูกยางดูดน้ำมูก (กรณีที่ผู้ป่วยไม่สามารถสั่งน้ำมูกด้วยตัวเองได้)
ขั้นตอนการล้างจมูกด้วยน้ำเกลือสะอาด
สามารถศึกษาขั้นตอนการล้างจมูกด้วยน้ำเกลือสะอาดได้จากคลิป Youtube นี้เลย
ขอขอบคุณคลิปล้างจมูกจาก โรงพยาบาลกรุงเทพ พัทยา (Bangkok Hospital Pattaya)
ในกรณีที่ ผู้ป่วยเป็นเด็กเล็ก หรือยังไม่สามารถสั่งน้ำมูกเองได้ คุณพ่อ-คุณแม่ อาจใช้น้ำเกลือสะอาดรูปแบบสเปรย์ละอองพ่นจมูก หรือแบบหยดจมูก ฉีดพ่น หรือหยดน้ำเกลือเข้าไปในโพรงจมูกเล็กน้อย หลังจากนั้นให้ใช้ลูกยางดูดน้ำมูก ช่วยดูดน้ำมูกออกมา
น้ำเกลือสะอาดที่เป็นรูปแบบสเปรย์ละอองพ่นจมูก
การล้างจมูกด้วยน้ำเกลือสะอาด ไม่ว่าจะเป็นการฉีดสวนล้าง การฉีดพ่นแบบสเปรย์ หรือแบบหยดจมูก มีประสิทธิภาพในการบรรเทา อาการคัดจมูก, คันจมูก, จาม, น้ำมูกไหล, อาการไอจากน้ำมูกไหลลงคอ และช่วยลดลดระยะเวลาและขนาดยาที่ใช้รักษาโรค ในผู้ป่วยโรคจมูกอักเสบจากภูมิแพ้ (Allergic rhinitis) และโรคไซนัสอักเสบจากการติดเชื้อ (Rhinosinusitis) อีกทั้งยังมีความปลอดภัยสูงและสามารถทำได้ง่ายๆ ด้วยตัวเอง ดังนั้นจึงแนะนำให้ผู้ป่วยล้างจมูกด้วยน้ำเกลือสะอาดเป็นประจำ
นอกจากใช้ล้างจมูกแล้ว น้ำเกลือสะอาดสามารถนำมาใช้ประโยชน์ในด้านใดได้อีกบ้าง
น้ำเกลือสะอาดที่ใช้สำหรับสวนล้าง (Irrigation) นอกจากจะใช้สวนล้างจมูกได้แล้ว ยังสามารถนำมาใช้ในด้านอื่นๆ ได้อีก เช่น
- ล้างทำความสะอาดบาดแผล
- ชะล้างดวงตา
- ชะล้าง Contact lens ก่อนสวมใส่ (ห้าม! นำไปใช้เป็นน้ำยาแช่ Contact lens)
- เช็ดทำความสะอาดบริเวณใบหน้า หรือหัวสิว
แปลและเรียบเรียงโดย : อยู่กับยา
แหล่งข้อมูล : Nasal Irrigation: An Imprecisely Defined Medical Procedure., Saline Nasal Irrigation for Upper Respiratory Conditions., Clinical study and literature review of nasal irrigation., Hypertonic Saline Versus Isotonic Saline Nasal Irrigation: Systematic Review and Meta-analysis., The effectiveness of nasal saline irrigation (seawater) in treatment of allergic rhinitis in children., Hashi Clear Fanpage, Bangkok Hospital Pattaya Youtube Channel
